فلزات سنگین
اصطلاحی در شیمی است که به فلزها یا شبه‌فلزهای دارای اثرات زیست‌محیطی اشاره دارد. خاستگاه این واژه، از خطرناکی و آسیب‌زایی فلزهای سنگین در محیط زیست برآمده است و منظور از آن بیشتر سرب، جیوه و کادمیوم بوده‌است با این‌حال، امروزه همه فلزها و شبه‌فلزهای آسیب‌رسان و سمی نظیر آرسنیک را در بر می‌گیرد.
معیارهای مورد استفاده در جهت تعریف فلزات سنگین عبارتند از :
- چگالی
- وزن اتمی
- عدد اتمی
- جایگاه عنصر در جدول تناوبی
در حال حاضر هیچ معیاری که مورد پذیرش عموم باشد جهت تعریف فلزات سنگین وجود ندارد از جمله مشخصه فلزات سنگین سمی بودن آن‌ها است همچنین بیشتر فلزات سنگین دارای چگالی، وزن اتمی و عدد اتمی بالایی هستند. برخی از شبه‌فلزات، فلزات واسطه، لانتانیدها و اکتینیدها نیز در دسته فلزات سنگین جای می‌گیرند. بسیاری از منابع، فلزاتی همچون جیوه، سرب، بیسموت و کادمیم را از جمله عناصر سمی فلزات سنگین بیان کرده‌اند. فلزهای سنگین به‌شدت سمی هستند و از طریق زندگی افراد وارد محیط زیست می‌شود
کدام فلزات جز فلزات سنگین هستند ؟
فلزاتی که از گذشته شناخته شده‌اند مانند آهن، مس، قلع و فلزات گران‌بها مانند نقره، طلا و پلاتین به عنوان فلز سنگین شناخته میشوند. از سال ۱۸۰۹ میلادی تا به امروز، فلزات سبکی همچون منیزیم، آلومینیوم و تیتانیوم به همراه برخی دیگر از فلزات سنگین مانند گالیم، تالیم و هافنیم کشف شده‌اند.
برخی از این فلزات مانند آهن، کبالت و روی از جمله مواد مغزی ضروری به شمار می‌آیند و برخی دیگر نیز مانند نقره، ایندیوم و روتنیم فلزاتی بی‌ضرر هستند اما مقادیر زیاد آن‌ها خاصیت سمی دارند.
بیماری های ناشی از فلزات سنگین
فلزات سنگین به گروهی از فلزات سنگین گفته می‌شود که دارای وزن مخصوص بیش از ۶ گرم بر سانتی متر مکعب یا جرم اتمی بیشتر از ۵۰ می‌باشند. فلزات سنگین تجزیه نمی‌شوند و به تدریج در بدن تجمع می‌یابند. در بافت‌های چربی، عضلات، استخوان‌ها و مفاصل انسان رسوب کرده و انباشته میشوند.
آرسنیک
در هوا، محصولات کشاورزی که در نگهداری آن‌ها از کود شیمیایی استفاده می‌شود، معادن، دود سیگار، آب‌های زیرزمینی، قارچ‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، گوشت و غذاهای دریایی، نگهدارنده‌ها، ضایعات الکترونیکی، برنج به ویژه برنج قهوه‌ای و شربت برنج قهوه‌ای می‌توان آرسنیک را پیدا کرد.
ضعف عمومی در عضلات، کاهش اشتها، تهوع، التهاب غشاهای مخاطی چشم، بینی و حنجره و همچنین ضایعات پوستی ، اختلالات روانی و عصبی و بیماری‌های قلبی از عوارض مواجهه با آرسنیک است. سرطان پوست در اثر مواجهه مزمن با آرسنیک نیز تأیید شده‌است.
کادمیم
کادیوم در هوای آلوده خارج شده از کارخانه‌های تولید باتری، معادن، کوره‌های ذوب، لعاب‌های سرامیکی، سیگار، شیر آب، رنگ و ضایعات الکترونیکی یافت می‌شود.
افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه نیز از اثرات استنشاق کادمیم می‌باشد. از عوارض نامطلوب تمرکز بیش از حد کادمیم در بدن می‌توان به بروز ناراحتی‌هایی همچون خستگی، برونشیت، تخریب کلیه، افزایش فشار خون و تصلب شرایین، اسهال، شکستگی استخوان، آسیب به سیستم عصبی مرکزی، آسیب به سیستم ایمنی، ناهنجاری‌های روانی و آسیب احتمالی به DNA و سرطان اشاره کرد.
سرب
سرب معمولا در هوا، خودکار، باتری، زباله‌های الکترونیکی، حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، خاک‌آلوده به آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها، آب عبور کرده از لوله‌های سربی فرسوده، لوازم آرایشی، رنگ مو و لحیم یافت می‌شود.
سرب باعث آسیب جدی مغزی مثل عقب‌ماندگی ذهنی، اختلالات رفتاری، مشکلات حافظه و تغییرات خلقی می‌شود. مهمترین اثر سرب اختلال در رشد عصبی کودکان می‌باشد. از دیگر عوارض سرب می‌توان به اختلال هموگلوبین و کم‌خونی، و نارسی نوزاد اشاره کرد، همچنین در افراد بزرگسال نیز می‌تواند فشار خون را افزایش دهد.
جیوه
به طور معمول در هوای‌آلوده، باتری ضایعات الکترونیکی، لوازم آرایشی، تجهیزات پر‌کردن دندان، غذاهای دریایی، آب و دماسنج جیوه وجود.دارد.
تاثیر جیوه بر روی مغز است تا جایی که حتی باعث ایجاد توهم و یا حتی ایجاد گرایش به خودکشی در فرد ایجاد می‌نماید. در مطالعاتی که انجام شده مشخص گردید جیوه تاثیر بسیاری در ابتلای نوزادان به اوتیسم و مولتیپل اسکلروزیس دارد. جیوه در کلیه، کبد، خون، مغز و بافت چربی بدن ذخیره می‌گردد.
باریم
در سم موش صحرایی، نوشیدنی‌ها، تصویربرداری اشعه ایکس، ضایعات صنعتی، زباله‌های الکترونیکی، زغال سنگ، سیگار، آب‌های زیرزمینی باریم یافت می‌شود.
کاهش پتاسیم خون، ایجاد آریتمی‌های قلبی، افزایش فشار خون، نارسایی تنفسی، ناراحتی‌های دستگاه گوارش، درد عضلانی و آسیب کلیه و بیماری‌های عصبی از عوارض باریم در بدن است که می‌تواند خطرات بسیاری برای فرد داشته باشد.
راه های مراقبی در برابر فلزات سنگین
- آب آشامیدنی تصویه شود
- هوا محیط اطرافتان را با دستگاه بخور تمیز کنید
نحوه از بین بردن فلزات سنگین در بدن
- خوردن سیر
- خوردن گشنیز
- خوردن چای نعناع
- خوردن قارچ
- خوردن چای سبز
- خوردن سبزیجات تیره
- انواع توت ها
فلزات سنگین در کجا یافت میشوند ؟
فلزات سنگین منابع کمی بر روی پوسته زمین دارند اما در جنبه‌های مختلفی از زندگی امروز یافت میشوند. به طور مثال از آن‌ها در مواد ضدعفونی کننده، خودروها، پلاستیک‌ها، پنل‌های خورشیدی و تلفن‌های همراه بهره می‌گیرند.
سخن پایانی
فلزات به فلزها یا شبه‌فلزهای دارای اثرات زیست‌محیطی اشاره دارد. خاستگاه این واژه، از خطرناکی و آسیب‌زایی فلزهای سنگین در محیط زیست برآمده است و منظور از آن بیشتر سرب، جیوه و کادمیوم بوده‌است با این‌حال، امروزه همه فلزها و شبه‌فلزهای آسیب‌رسان و سمی نظیر آرسنیک را در بر می‌گیرد.در حال حاضر هیچ معیاری که مورد پذیرش عموم باشد جهت تعریف فلزات سنگین وجود ندارد از جمله مشخصه فلزات سنگین سمی بودن آن‌ها است همچنین بیشتر فلزات سنگین دارای چگالی، وزن اتمی و عدد اتمی بالایی هستند. برخی از شبه‌فلزات، فلزات واسطه، لانتانیدها و اکتینیدها نیز در دسته فلزات سنگین جای می‌گیرند.